Chữ và nghĩa: "Lội ngược dòng" - bắt đầu từ loài cá

World Cup 2022 đã chứng kiến không ít trận bóng có kết quả rất bất ngờ. Nhiều đội "cửa dưới" đang ở thế bị dẫn bàn đã "lật kèo" thắng ngược trước những đội có tên tuổi trên thế giới.

Một vận động viên nào đó, hoặc đội bóng nào đó đang bị dẫn điểm mà khả năng lật ngược tình thế là rất khó khăn (thậm chí được ví như "tìm đường lên trời"). Dân hâm mộ thể thao thường dùng tổ hợp từ "lội ngược dòng" hoặc "lội ngược dòng ngoạn mục" để nói về những trường hợp này.

Điều đó khẳng định một thực tế, trong các cuộc thi tài thể thao, với những môn đối kháng, điển hình là bóng đá, thì "không gì là không thể". Khi trọng tài chưa nổi còi kết thúc trận đấu, thì chớ có vội ăn mừng. Nếu không sẽ nhận về những bài học muôn thuở của "đời thường muôn mặt": Ba mươi chưa phải là Tết!

"Ngược dòng" hoặc "lội ngược dòng" để nói ai đó có hành động "đi ngược dòng nước chảy". Thông thường, lưu thông trên sông, trên kênh rạch hoặc trên biển, người ta thường tận dụng dòng chảy tự nhiên (do sức gió, sức nước) để đẩy nhanh tốc độ đi lại, tránh hao hụt sức lực vô ích (có khi còn bị rủi ro, như khi vượt thác ghềnh). Vì vậy, chả mấy ai muốn làm công việc trái khoáy này làm gì. Thuyền trôi trên sông, buồm ra khơi xa… đều tận dụng sức nước và sức gió theo chiều thuận.

Thực tế, cũng có lúc phải lội ngược (để cứu người hoặc cứu thuyền, cứu hàng) thì cũng chỉ là tình thế "cực chẳng đã" phải làm và làm trong một tình huống hạn chế mà thôi.

Nhưng chuyện đời thường liên quan tới đặc điểm của loài cá tôm mới quan trọng. Những ai ở nông thôn hoặc ở vùng sông nước đều biết loài cá đều có thói quen "lội ngược" trong mọi tình huống. Quan sát ở những nơi nước chảy, nhất là lúc đang mưa và sau mưa, mọi loài cá đều có thói quen bơi ngược về phía nước. Chúng lách qua mọi chướng ngại cản đường, như cây cỏ, gỗ đá, vật cản để "hành hương" về nơi mà theo bản năng, chúng đoán những nơi đến sẽ là nước lớn, hứa hẹn điều mới mẻ cho một môi trường sinh sống tốt đẹp hơn.

Đặc biệt, vào mùa sinh sản, cá ngược dòng đến nơi thuận tiện để đẻ trứng. Cá chép nhảy qua vùng nước lũ, cá quả nhảy qua đầm, cá rô lách ngược qua mương, thậm chí cả bờ tre bụi chuối… là chuyện rất thường gặp.

Chính vì vậy mà nông dân (và ngư dân) đã tận dụng đặc tính này để bắt cá. Họ làm khăm, đặt vó, lưới giăng nơi nước chảy. Sau mỗi trận mưa, cá ào ạt ngược dòng đi khắp chốn và đó là cơ hội để người ta kiếm cá rất dễ và rất nhiều.

Quan sát và mô phỏng hiện tượng cá ngược nước này đã làm nên ngữ nghĩa của tổ hợp "lội ngược dòng" mà bây giờ thành cụm từ "đặc sản" của dân yêu bóng đá. "Lội ngược dòng", có lẽ, không có hình ảnh nào hợp hơn (và ấn tượng hơn) mà các bình luận viên sử dụng trong hầu hết các trận đấu, mà ở đó, đội bị dẫn, rất nhiều khả năng sẽ thua, nhưng bằng quyết tâm và tinh thần quả cảm, đã chiến thắng trong niềm hân hoan tột độ của người hâm mộ trái bóng tròn.

Vũ môn cá vượt năm xưa

Giờ là trận thắng bất ngờ trên sân