Chữ và nghĩa: Ôn cố tri tân

Thế là chúng ta đã bước sang năm mới - năm Quý Mão 2023 - rồi đấy. Nhanh thật. Mỗi khi đón năm mới, chúng ta thường nghe tới câu thành ngữ quen thuộc: "Ôn cố tri tân".

Đây là một thành ngữ Hán-Việt, có 4 yếu tố, mà mỗi yếu tố đều mang nghĩa riêng. Ôn là "nhắc lại", cố là "cũ", tri là "biết", tân là "mới". Nghĩa ngắn gọn của câu thành ngữ này là "ôn lại cái cũ, cái đã qua để có thể biết thêm, hiểu rõ thêm về cái mới, cái hiện tại".

Nhưng đó là nghĩa chung, nghĩa "cả gói" của cả tổ hợp. Trong thực tế giao tiếp, câu thành ngữ này lại mang một ý nghĩa sâu xa hơn nhiều. Nó có giá trị như một lời khuyên, một bài học trong cuộc đời. Cũng bởi mỗi người chúng ta, trải qua một chặng đường của cuộc sống, đều phải "tự ngắm mình".

Như vậy, theo lẽ thường, sau một năm, mỗi người chúng ta thường dừng lại để "nhìn về đằng sau". Chặng đường ta đi dù ngắn dù dài, dù khó khăn hoặc thuận lợi cũng đều để lại những dấu ấn, những kỷ niệm, những thành công và cả những thất bại khó tránh. Chúng ta không lấy đó làm buồn và nhất là không được nản chí. Bởi có nhiều nguyên nhân (khách quan và chủ quan) mà mỗi người chúng ta chưa thật toại nguyện trong việc thực thi công việc theo dự định (thậm chí theo một ước mơ cần hướng tới). Đó là một phần của cuộc sống "đời thường muôn mặt".

Chúng ta "ôn cố" để nhớ lại mọi chuyện theo dòng thời gian. Nhưng chỉ nhớ lại không thôi thì chưa đủ. Chúng ta cần phải biết "tri tân", để từ tri thức, kinh nghiệm và bài học mà nhận thức đúng đắn về cái mới, nhìn ra cái mới trong cuộc sống hiện tại để vượt lên mình. Đôi khi trong cái cũ có những vấn đề, thông điệp, triết lý vẫn còn nguyên tính thời sự của hiện tại.

Đây chính là một bài học về triết lý nhân sinh mà dân gian ta truyền lại. Quá khứ luôn là tấm gương soi để chúng ta có thêm niềm tin và nghị lực bước tiếp chặng đường tương lai trước mắt. Đó cũng chính là một thái độ thể hiện tinh thần cầu thị mà bất cứ ai muốn tiến bộ, giỏi giang phải thấm nhuần, ghi nhớ mà thực hiện. Năm mới sẽ vui hơn, ý nghĩa hơn nếu ta biết "hồi cố" với một thái độ tích cực, đúng nghĩa.

"Ôn cố" nhớ cái đã qua

"Tri tân" là để nhìn ra cuộc đời