Đọc 'Bên suối, bịt tai nghe gió': Văn Thành Lê và dòng suối tuổi thơ trong lành

(Thethaovanhoa.vn) - Sau khá nhiều ấn tượng ở mảng văn học áo trắng, học đường như Châu lục thứ bảy, Không biết đâu mà lần, Thừa ra một người, Sa lan đỏ bãi Xanh,… Văn Thành Lê đang dần khẳng định vị thế vững chắc của mình ở mảng văn học thiếu nhi, với những Ông mặt trời và mùi hương của mẹ, Nam Nhi Đại Trượng Phu, Trên đồi, mở mắt và mơ… và gần đây nhất là Bên suối, bịt tai, nghe gió (Nxb Kim Đồng, 2020).

Nhìn lại Giải thưởng thiếu nhi Dế Mèn: 'Lớn nhanh lên với/ Bé bỏng chiều nay'

“Dài nhanh lên với/ Tóc xõa ngang mày/ Lớn nhanh lên với/ Bé bỏng chiều nay. Nếu như “chiều nay”, khi trao giải thưởng thì Dế Mèn vẫn còn khá“bé bỏng” với số lượng người tham gia chưa quá đông thì đến năm sau và các năm sau nữa giải thưởng sẽ lớn rất nhanh như mong muốn của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh” – TS Giáo dục Nguyễn Thụy Anh đã “chúc phúc” cho Giải thưởng Dế Mèn như thế

1. Có thể xem Bên suối, bịt tai, nghe gió chính là phần tiếp theo của truyện dài rất thành công Trên đồi, mở mắt, và mơ từng phát hành với số lượng gần 10.000 bản. Người kể chuyện trong tác phẩm dày 150 trang này là Thành – cậu bé thành phố. Cùng với Bống – em gái nhỏ, Thành được về quê ở nông thôn nghỉ hè. Ở đấy, cậu đã có những kỉ niệm đáng nhớ với đám bạn đồng tuổi là Lê thủ lĩnh, Văn lắp, Điệp điệu và Tuyết đen.

Tác phẩm truyền tải khéo léo những vấn đề vĩ mô như quá trình đô thị hóa nông thôn, ô nhiễm môi trường, tàn phá di tích lịch sử..., nhưng trên hết, nó khuyến khích bạn đọc nhỏ tuổi xích lại gần nhau, quay về với nông thôn, nguồn cội, với tự nhiên sinh thái.

Lựa chọn người kể chuyện ngôi thứ nhất, nằm ở độ tuổi thiếu nhi là chiến lược khôn ngoan của tác giả trong tự sự (nhân vật Thành). Điều này khiến điểm nhìn trẻ thơ bao quát mọi ngõ ngách tác phẩm, cũng như bạn đọc thiếu nhi dễ tìm thấy sự đồng cảm/điệu. Người kể chuyện ngôi thứ nhất là Thành cũng thường xuyên đối thoại, trò chuyện với bạn đọc, tạo ra sự gần gũi, thân mật và “tinh thần đối thoại” với người tiếp nhận. Sự quan tâm tới người tiếp nhận đã khiến tác phẩm trở thành cuộc chuyện trò, hồi đáp bất tận.

Nếu tinh ý, có thể nhận ra sự thú vị trong cách đặt tên nhân vật. Văn Thành Lê đã tự phân thân, chia họ và tên của mình ra thành những nhân vật chính khác nhau, bao gồm Thành – người kể chuyện, Lê thủ lĩnh và Văn lắp. Sự viết là trải nghiệm phân/hóa thân của nhà văn. Nhà văn càng hóa/phân thân thành công bao nhiêu, tác phẩm sẽ càng thú vị bấy nhiêu.

Thành cũng là tên chính thức của nhà văn (Lê Văn Thành), nên có thể xem Bên suối, bịt tai, nghe gió là tự sự ngôi thứ nhất trực tiếp của tác giả. Những câu chuyện, chi tiết, kỉ niệm, suy ngẫm trong tác phẩm, có thể là những điều thực sự diễn ra trong cuộc đời, tâm tưởng, kí ức của nhà văn một cách sống động, chân thật.

2. Là tác phẩm dành cho thiếu nhi, Văn Thành Lê hẳn có nhiều dụng ý khi đặt chức năng giáo dục cho đứa con tinh thần của mình. Bạn đọc có thể thông qua tác phẩm tìm thấy nhiều thông tin về lịch sử, về thời sự, về văn hóa đầy dụng ý trong việc xây dựng, bồi đắp tâm hồn trẻ thơ. Nhiều khái niệm, thành ngữ, thuật ngữ có thể quen thuộc với người lớn, song với thiếu nhi có thể còn xa lạ, đã được diễn giải ngắn gọn, khoa học, súc tích nhất có thể.

Nhân vật Thành luôn có thói quen tra từ điển tiếng Việt những thuật ngữ, thành ngữ, từ lạ đối với trẻ em. Chính điều này khuyến khích bạn đọc nhỏ tuổi quan tâm đến tiếng Việt nhiều hơn. Ở trang 17, Văn Thành Lê cung cấp cho người đọc nhỏ tuổi một loạt những sự kiện trong năm có ý nghĩa văn hóa, lịch sử, chính trị, xã hội như: ngày thành lập Đội thiếu niên Tiền phong, ngày Thương binh liệt sĩ, ngày đất nước thống nhất, ngày Lao động, ngày Quốc khánh, ngày Nhà giáo Việt Nam, ngày Thương binh liệt sĩ, ngày Cách mạng tháng Tám thành công… Đó đều là những nỗ lực đáng ghi nhận của một tác phẩm chuyên dành cho thiếu nhi.

Điểm đáng chú ý ở tác phẩm là những chi tiết bồi đắp ý thức dân tộc và lòng yêu nước cho những bạn đọc nhỏ tuổi. Ở trang 52, tác giả nhấn mạnh đến thần hoàng làng là một “tướng quân tham gia khởi nghĩa cùng Lê Lợi đánh giặc Minh từ phương Bắc. Sau khi thắng lợi, ngài không muốn làm quan mà lui về sống cuộc đời an nhàn cùng dân”. Hoặc địa danh núi Nưa ở quê hương của Thành là nơi “Bà Triệu đã khởi nghĩa đánh giặc Đông Ngô, thuộc nước Trung Quốc bây giờ, từ gần 1800 năm trước, là năm 248” (trang 82-83).

Ý thức dân tộc không chỉ được nhấn mạnh qua các anh hùng dân tộc, các cuộc chống ngoại xâm, mà còn trong ý thức sử dụng ngôn ngữ thuần Việt. Cuối truyện, các nhân vật chủ trương dùng từ “đám cưới” thuần Việt thay vì từ “vu quy” Hán Việt. Hơn nữa, tác phẩm mỏng này còn khuyến khích những thói quen tốt, những giá trị tích cực trong cuộc sống mà những em nhỏ cần như văn hóa đọc sách, sự yêu mến tri thức.

Đầy tính giáo dục, không có nghĩa là Bên suối, bịt tai nghe gió là tác phẩm giáo huấn khô khan, nặng nề. Đây vẫn là tác phẩm hết sức dễ tiếp nhận, tạo ra nhiều hứng khởi trong hành động đọc bởi tác giả tỏ ra là người kể chuyện có duyên, hiểu được tâm lý bạn đọc sâu sắc. Nhiều đoạn thể hiện tính dí dỏm, hài hước và tâm lý của tác giả: “Chắc cô giáo nào nhìn thấy lợn ăn cũng thích thú, vì không chán như một số bạn ăn cơm bán trú ở trường” (trang 29).

Hài hước và tâm lý luôn là thế mạnh số một của Văn Thành Lê trong lối viết. Những giá trị và kỹ năng đặc thù mà anh đã từng thể hiện trong Không biết đâu mà lần nay lại một lần nữa được tái hiện trong Bên suối, bịt tai nghe gió, dĩ nhiên ở mức độ tiết chế hơn và điều chỉnh lại để phù hợp với bạn đọc nhỏ tuổi. Những câu văn trong tác phẩm không thiếu sự dí dỏm trong lập luận và cách tư duy mà vẫn phù hợp với bạn đọc nhỏ tuổi: “Thích ai đó, yêu ai đó không được mà chết thì từ xưa đến nay số người chết trên mặt trận tình yêu chắc sẽ nhiều hơn số người chết trong các cuộc chiến tranh” (trang 117).

Ngoài ra, tác phẩm của Văn Thành Lê còn quan tâm đến những giá trị đẹp trong tâm hồn mỗi con người, những giá trị mà rất cần khuyến khích, bồi dưỡng ngay từ thuở ấu thơ. Ví dụ như lòng yêu thương động vật bên cạnh lòng yêu thương con người. Tác phẩm đã kể cho chúng ta nghe về hai anh em Bống và Thành đã chăm sóc và hết mực yêu thương chú lợn út được nuôi làm lợn giống. Hóa ra lợn cũng thông minh và giàu tình cảm với con người. “Không chỉ lợn mà con vật nào cũng có thể hiểu con người. Yêu thương nó, nó hiểu. Độc ác với nó, nó cũng hiểu. Con vật sẽ đáp lại bằng lời riêng mỗi loài... Nếu không tin, bạn cứ thử yêu thương một cái cây hay một con vật nào đó đi. Chắc chắn bạn sẽ hiểu được tiếng nói yêu thương của loài đó đáp lại” (trang 36).

Đây là những suy tư mà có lẽ không chỉ dành cho bạn đọc thiếu nhi, nó khiến tất thảy những người lớn chúng ta cần xem xét lại chính mình đã sống đẹp và sống yêu thương đúng nghĩa hay chưa. Chính vì yêu thương động vật, yêu thương cả cây cối, nên các bạn nhỏ hẳn nhiên sau này sẽ yêu thương con người.

• Khởi động Giải thưởng thiếu nhi Dế Mèn lần 2 - 2021
• Con trai nhà văn Nguyễn Ngọc Tư ra mắt sách là tác phẩm giành Giải Dế mèn

Cái chết của bác cả Phú và cuối tác phẩm là nốt trầm trong tác phẩm, gây ra sự thương nhớ, nuối tiếc lớn cho các bạn nhỏ vì bác rất hiền lành cũng như yêu thương lũ trẻ. Đó là nốt trầm cần thiết trong một bản nhạc vui, để bạn đọc nhỏ tuổi ý thức sâu hơn về tình yêu thương, về sự hữu hạn của kiếp người để sống sao cho tốt hơn, ý nghĩa hơn. Mối quan hệ gia đình cũng được tác phẩm nhấn mạnh, nhất là quan hệ giữa các thế hệ ông bà, cha mẹ và con cháu. Mọi thế hệ đều quan tâm, chú ý và yêu thương nhau như cội nguồn của hạnh phúc - đó chính là thông điệp đáng mơ ước của Văn Thành Lê trong tác phẩm.

Hẳn rằng Bên suối, bịt tai, nghe gió là tác phẩm thú vị với bạn đọc nhỏ tuổi. Ngoài những điều đã trình bày ở trên, còn là những trò chơi dân gian đầy thú vị của tuổi thơ. Tiêu biểu là trò chơi nghịch ngợm “Tôi đi đám ma” mà những nhân vật chính đã từng chơi. Những trò chơi dân gian, diễn ra trong những bạn bè thơ ấu luôn là kỉ niệm đẹp đối với bất kì ai đã từng có tuổi thơ. Nó rất khác những trò chơi game điện tử ngày nay đang dần chiếm lĩnh sân chơi của những bạn nhỏ. Trò chơi dân gian kết nối bạn bè trong thực tại, là trò chơi vận động, kết hợp cá nhân lại với nhau, bồi đắp trí tưởng tượng bay bổng. Việc xuất hiện “liên văn bản” của các tác phẩm thơ cũng tạo ra sự bay bổng, lãng mạn cần thiết, khuyến khích bạn đọc nhỏ tuổi đam mê văn chương nói chung và tập làm thơ nói riêng.

Cuốn truyện dài của Văn Thành Lê không chỉ viết cho những bạn đọc nhỏ tuổi ngày hôm nay, mà còn cho những bạn đọc nhỏ tuổi ngày hôm qua – những người hôm nay đã trưởng thành như chính tác giả. Bên suối, bịt tai nghe gió do vậy đầy ắp những kỉ niệm ấu thơ của thế hệ 7x, 8x, như dòng suối tuổi thơ trong lành.

Văn Thành Lê viết truyện thiếu nhi trong sự chân thành. Thiếu phẩm chất ấy, tôi tin sẽ không nhà văn nào thành công được trên địa hạt nhạy cảm này.

Yến Thanh