Những người nghèo 'chìm nổi ở Sài Gòn' đầu thế kỷ 20

Cuộc sống của những thị dân nghèo ở Sài Gòn thời thuộc địa vốn ít được đề cập tới trong nghiên cứu của các học giả châu Âu. Bởi thế, cuốn sách của Haydon Cherry gần như là công trình đầu tiên về đề tài này.         

Do Omega Plus và NXB Tổng hợp TP.HCM ấn hành, Chìm nổi ở Sài Gòn của Haydon Cherry được viết dựa trên nhiều nguồn sử liệu khác nhau, với chủ đề trung tâm là tình cảnh những người dân nghèo, cũng như  nỗ lực của họ để tồn tại trong cái nghèo tai Sài Gòn thời thuộc địa những năm 1904 -1929.         

Cuốn sách được trình bày như một cuốn "lịch sử xã hội" của Sài Gòn và các tỉnh lân cận những năm đầu thế kỷ XX, xoay quanh trải nghiệm và con đường của sáu cư dân nghèo có nguồn gốc khác nhau. Ở đó, tác giả mô tả chi tiết chiến lược sinh kế của những người ẩn nấp trong bóng tối của thành phố từng được coi là "hòn ngọc phương Đông".         

Chìm nổi ở Sài Gòn bắt đầu từ thời điểm năm 1904, vào đêm trước một cơn bão lớn làm hư hại mùa màng và khiến cho việc buôn bán lúa gạo rơi vào tình trạng hỗn loạn, gây ra tình cảnh khốn cùng khắp vùng Sài thành và các tỉnh lân cận.

Những cảnh đời bần cùng của 6 nhân vật trong xã hội thuộc địa những năm 1904-1929 được vén lên. Đó là Lương Thị Lắm, một cô gái mại dâm đến từ tỉnh Biên Hòa, tha hương cầu thực và chạy trốn chánh quyền thuộc địa; là Trần Dưỡng, một thợ đá người Khách Gia xuất thân từ miền Nam Trung Hoa, bị chủ cũ buộc tội gia nhập hội kín Thiên Địa Hội; là Aimée Lahaye, một cô gái trẻ lớn lên trong viện dục anh của Hội Thánh nhi, về sau nhận ra mình mồ côi thêm một lần nữa giữa dòng đời.

Hoặc, đó là một "ngựa người" tự xưng tên Nguyễn Văn Thủ, làm phu xe rong ruổi trên khắp đường phố Sài Gòn; là Trần Văn Chinh, một người khuyết tật phải vật lộn với tình trạng tật nguyền; và Félix Colonna d'Istria, một người Pháp nghèo khổ, luôn là nạn nhân của sự bất cẩn của chính mình.

Thoạt nhìn, những nhân vật này dường như được tác giả chọn ngẫu nhiên, vì họ sinh ra ở các cộng đồng khác nhau - trong và ngoài Sài Gòn, các tỉnh lân cận, châu Âu xa xôi… Nhưng họ đều có điểm chung là những cá nhân nhỏ bé, khốn cùng trong một thành phố thuộc địa đầu thế kỷ XX.

Tác giả Haydon Cherry dựa trên nhiều nguồn lịch sử khác nhau để viết lên tiểu sử về những con người yếu thế trên, bao gồm cả hồ sơ hành chính, các số liệu thống kê đã xuất bản, các bài báo chính thức, thư truyền giáo, nghiên cứu khoa học xã hội thuộc địa,... và đặc biệt là các cuộc phỏng vấn được ghi lại với sáu nhân vật chính và những người xung quanh họ.

Cách kể chuyện tinh tế này giúp cho những người nghèo dễ bị lãng quên có thể tự mình cất lên tiếng nói, khiến độc giả không khỏi cảm thấy xót xa cho những phận đời cùng khổ của nhóm người nghèo.        

Qua Chìm nổi ở Sài Gòn, độc giả cũng có thể khám phá các khía cạnh xã hội thời kỳ này như chuyện về căn cước kiêm thẻ đóng thuế và nộp phạt, hoạt động của các hội từ thiện, hội cứu tế,... Đồng thời, cuốn sách cũng đóng vai trò như một cuốn địa chí, cung cấp thông tin về một số địa danh của Sài Gòn xưa.

Haydon Cherry hiện là nhà sử học chuyên nghiên cứu về Đông Nam Á hiện đại. Haydon Cherry lấy bằng Thạc sĩ Lịch sử của Đại học Quốc gia Singapore. Và từng nhận bằng Tiến sĩ từ Đại học Yale (Mỹ) năm 2011. Hiện anh giảng dạy tại nhiều trường đại học ở Mỹ, như Đại học Northwestern, Đại học bang North Carolina…

Một điểm đặc biệt nữa của Chìm nổi ở Sài Gòn: Tác giả đã dành toàn bộ số tiền tác quyền từ cuốn sách để ủng hộ cho Saigon Children's Charity - một tổ chức từ thiện dành cho trẻ em tại TP. HCM.