Rembrandt - thiên tài vẽ về… giác quan

Những tác phẩm đầu tiên của Rembrandt, được vẽ khi danh họa Hà Lan mới chỉ 18 tuổi, vừa lần đầu được cùng nhau trưng bày tại quê hương ông.

Triển lãm, mang tên Bốn giác quan của Rembrandt - Những bức tranh đầu tiên của ông, được tổ chức tại bảo tàng De Lakenhal - nơi cách xưởng vẽ của Rembrandt chỉ một đoạn ngắn - và kéo dài từ 20/1 tới 16/6/2024, nghĩa là đúng 150 ngày để ứng với dịp kỷ niệm 150 năm thành lập bảo tàng.

Dấu hiệu của thiên tài

Bốn bức tranh nằm trong chuỗi tác phẩm miêu tả giác quan, bao gồm The Spectacles Seller (Người bán kính, ngụ ngôn về thị giác), Three Musicians (Ba nhạc sĩ, ngụ ngôn về thính giác), Unconscious Patient (Bệnh nhân bất tỉnh, ngụ ngôn về khứu giác) và Stone Operation (Lấy hạch, ngụ ngôn về xúc giác). Tất cả đều được vẽ trong giai đoạn từ năm 1624 - 1625. Đáng tiếc, bức tranh thứ 5 trong sê-ri này của Rembrandt - ngụ ngôn về vị giác - chưa bao giờ được tìm thấy.     

"Nó là một bí ẩn. Chúng tôi khá chắc chắn rằng Rembrandt thật sự đã vẽ 5 bức tranh trong sê-ri này, bởi mỗi người có 5 giác quan chứ không phải 4" - giám tuyển bảo tàng, Janneke van Asperen, chia sẻ với báo giới - "Nhưng chúng tôi không có bất cứ manh mối nào về nó. Có thể nó vẫn ở đâu đây, bị ai đó cất trên gác mái. Hay có thể nó đã biến mất. Tất nhiên, chúng tôi hy vọng có thể tìm ra nó trong tương lai".

Theo bảo tàng, các tác phẩm cho thấy ngay từ thời trẻ, Rembrandt đã sẵn sàng phá bỏ các quy ước sẵn có, tạo ra sự đột phá trong các chủ đề mang tính cổ điển. Từ thế kỷ 16, các giác quan có xu hướng được nhân cách hóa trong nghệ thuật qua hình tượng những phụ nữ thanh lịch, kèm theo một số thuộc tính cố định về chúng. Tuy nhiên, Rembrandt lại ưa thích cách tiếp cận khác bằng cách chọn những cảnh đời thường mà bất kỳ ai cũng có thể nhận ra.

"Tài năng mà chúng ta thấy từ ông qua những tác phẩm này là không cần bàn cãi" - Van Asperen nhận định.

Dù vậy, không phải mọi khía cạnh trong các tác phẩm đầu tiên của danh họa đều thành công. Có nhiều khía cạnh được phân tích cho thấy rõ ràng đó là tác phẩm của môt nghệ sĩ còn thiếu kinh nghiệm, chẳng hạn như việc khắc họa những cái đầu, theo giám tuyển Van Asperen.

Tuy vậy, các tác phẩm thời đầu đã cho thấy những dấu hiệu sẽ trở thành đặc trưng phong cách của Rembrandt - điều mà theo thời gian sẽ biến ông thành nghệ sĩ sáng tạo và nổi tiếng. Ví dụ như nét cọ rộng và sử dụng "chiaroscuro" - một kỹ thuật sơn dầu về sự tương phản mạnh giữa bóng tối và ánh sáng - để tạo ra các hình 3 chiều với hiệu ứng ấn tượng. Hay góc nhìn độc đáo của Rembrandt về sự tương tác giữa con người bình thường, thông qua một khả năng kỳ lạ cho phép nắm bắt những biểu hiện điển hình, đặc trưng của họ.

"Tất nhiên, ông ấy sẽ trở thành một danh họa bậc thầy. Và chúng ta đang được chứng kiến sự khởi đầu của bậc thầy ấy ở đây" - Van Asperen nói.

So sánh với Musical Company - tác phẩm hoàn thành năm 1626, chỉ 2 năm trước sê-ri giác quan - người xem có thể thấy tốc độ phát triển mạnh mẽ của Rembrandt, cả về kỹ thuật lẫn hình thức. Bên cạnh đó, sức hấp dẫn của môi trường nghệ thuật ở Leiden trong thời kỳ đặc biệt này còn được thể hiện rõ ràng trong sự trao đổi sáng tạo giữa những người cùng thời với Rembrandt. Ví dụ, chiếc khăn trùm đầu được thực hiện một cách tinh tế trong tác phẩm Old Woman Reading của Jan Lievens rõ ràng là nguồn cảm hứng cho Rembrandt sáng tác, trong khi khuôn mặt nhân vật của Jan Lievens có thể được xác định không chỉ trong bức Three Musicians mà cả Musical Company của Rembrandt.

Người con vĩ đại của thành phố Leiden

Rembrandt sinh năm 1606 tại Leiden, Hà Lan. Ông là con thứ 9 trong cuộc hôn nhân của một thợ xay bột với con gái một thợ làm bánh. Gia đình khá giả, ngày nhỏ, Rembrandt được học ở một trường Latin. Năm 13 tuổi, ông đăng ký vào Đại học Leiden - mặc dù theo người cùng thời, do có thiên hướng hội họa rõ rệt, ông nhanh chóng tới học việc với họa sĩ Jacob van Swanenburg trong 3 năm.

Sau thời gian học việc ngắn ngủi nhưng quan trọng với nhiều họa sĩ, Rembrandt dần tách ra hoạt động riêng. Vào năm 1624 hoặc 1625, ông mở xưởng vẽ ở Leiden, chia sẻ cùng với họa sĩ Jan Lievens. Đây chính là thời điểm về sê-ri giác quan ra đời. Ông sẽ tiếp tục sự nghiệp và nhận học trò ở Leiden cho tới năm 1631, khi ông chuyển tới Amsterdam.

Ngay khi bảo tàng De Lakenhal lần đầu mở cửa vào năm 1874, thành phố Leiden đã cảm thấy thiếu vắng các tác phẩm của "người con" nổi tiếng nhất của họ, Rembrandt. Do đó, một trong những thời điểm quan trọng của bảo tàng chắc chắn là khi họ mua The Spectacles Seller năm 2012.

Bức tranh này, thuộc sê-ri giác quan của Rembrandt, là minh họa điển hình cho các tác phẩm của bậc thầy thời ông còn là một nghệ sĩ đang lên ở Leiden. Trên thực tế, xưởng tranh của ông cũng chỉ cách bảo tàng De Lakenhal một quãng ngắn.

Hai trong số các tác phẩm giác quan khác của Rembrandt - Stone Operation và Three Musicians - nằm trong bộ sưu tập Leiden của nhà sưu tập người Mỹ gốc Pháp Thomas Kaplan từ năm 2007. Bức còn lại, Unconscious Patient, vốn không được tìm thấy cho tới khi xuất hiện tại một cuộc đấu giá ở New Jersey năm 2015. Nó được Kaplan mua một năm sau đó.

Kể từ đó, 4 bức tranh luôn được trưng bày như một sê-ri tại bảo tàng Ashmolean ở Oxford (Anh) năm 2016 và The Rembrandthuis ở Amsterdam (Hà Lan) các năm 2016 - 2017. Còn năm 2024 này, đây là lần đầu sê-ri này được tái hợp tại chính nơi nó ra đời, Leiden.

"Khó có cách nào phù hợp hơn để kỷ niệm 150 năm thành lập bảo tàng này bằng việc giới thiệu những tác phẩm này. Rembrandt là nghệ sĩ có ảnh hưởng nhất mà Leiden từng sinh ra. Trong nửa đầu năm 2024 này, chúng tôi mong muốn được giới thiệu với cả người Hà Lan lẫn du khách quốc tế những tác phẩm đầu tiên ra đời từ bàn tay của ông, cũng như tài năng đã được người nghệ sĩ bộc lộ ra ở thời điểm còn rất trẻ" - Giám đốc bảo tàng De Lakenhal, Tanja Elstgeest, vui mừng phát biểu.

Ông nói thêm: "Rembrandt là một nghệ sĩ tiên phong ngay từ những ngày đầu sự nghiệp. Và sự độc đáo của ông vẫn là ngọn hải đăng soi chiếu cho các nghệ sĩ hiện đang hoàn thiện vai trò của mình trong xã hội".

Sê-ri giác quan của Rembrandt sẽ là trọng tâm của triển lãm lần này. Ngoài ra, triển lãm còn bao gồm một số tác phẩm khác Rembrandt sáng tác thời trẻ, cùng với một số tranh của người bạn Jan Lievens cũng như học trò sáng giá của ông, Gerrit Dou.