Thử 'giải mã' Murakami trước thềm giải Nobel Văn học

Dù phải hơn một tháng nữa giải Nobel Văn học năm nay mới diễn ra, người yêu sách trên toàn thế giới đã bắt đầu hức chờ đợi và đoán định. Như mọi năm, nhà văn Nhật Bản Haruki Murkami tiếp tục được nhắc tới nhiều nhất cho vị trí này.

Dù sở hữu nhiều tác phẩm bán chạy toàn cầu, Murakami tới nay vẫn kém duyên với giải Nobel văn họ. Liệu cuốn sách mới mà ông vô cùng tâm huyết, The City and Its Uncertain Wall (tạm dịch: Thành phố và những bức tường mong manh của nó) có làm thay đổi cục diện?

Tích cực nhưng thiếu nhiệt thành

Vào giữa tháng 4 năm nay, Haruki Murakami đã phát hành cuốn tiểu thuyết dài đầu tiên sau 6 năm, The City and Its Uncertain Walls. Bốn tháng đã trôi qua, phản ứng cơ bản từ độc giả và giới phê bình Nhật Bản vẫn là… ậm ừ, theo tờ Japan Times.

Cuốn tiểu thuyết mới được chia thành 3 phần. Phần đầu dựa vào truyện ngắn cùng tên viết năm 1980 của Murakami. Khi ấy, ông coi là tác phẩm chưa hoàn hảo và hi vọng sẽ có ngày trở lại với nó. Trong đó, người đàn ông kể chuyện đang đi tìm kiếm cô bạn gái từ thời thiếu niên, di chuyển qua lại giữa thế giới thực và thành phố huyền ảo được bao quanh bởi một bức tường rất cao. Trong phần 2, nhân vật chính từ bỏ công việc ở thư viện của một thị trấn mới. Và trong phần 3, câu chuyện quay lại với thành phố có tường bao.

Theo bảng xếp hạng từ các nhà phân phối Nippan và Tohan, The City and Its Uncertain Walls là cuốn sách bán chạy nhất ở mọi thể loại trong nửa đầu năm 2023, đánh bại cuốn hướng dẫn chơi trò chơi Pokemon mới nhất trên Nintendo Switch.

Các nhà phê bình có đánh giá tích cực - tuy hơi xa cách - với cuốn sách khi hầu hết phản hồi thiếu đi những lời khen ngợi nhiệt thành. Một số phân tích cũng mơ hồ y như cốt truyện.

"Đã 43 năm trôi qua kể từ tác phẩm gốc, vốn là một trong những tác phẩm đầu tiên khám phá nỗi lo âu và cô độc của những con người hiện đại, những người luôn giữ cái tôi tách biệt trong trái tim mình" - nhà phê bình Yoshinori Shimizu của Nikkei viết - "Và, có cảm giác cuốn sách đang cổ vũ mọi người can đảm vượt qua bức tường trái tim mình".

Nhà xã hội học Daisaburo Hashizume suy ngẫm về ranh giới này trên Mainichi: "Mục tiêu cuối cùng của văn học không phải là hướng tới một thế giới nằm ngoài thế giới này. Nó cần cho mọi người khả năng du hành tự do giữa những giấc mơ được văn học dệt nên với thế giới này, làm phong phú thêm cuộc sống của họ".

Một thành phố với bức tường cao cũng từng xuất hiện trong tác phẩm nổi tiếng Xứ sở diệu kỳ tàn bạo và chốn tận cùng thế giới của Murakami, xuất bản năm 1985. Nhiều độc giả Nhật Bản đã chỉ ra điểm này trên trang đánh giá Bookmeter, vì phần lớn họ đều quen thuộc với các tác phẩm trước đó của Murakami. Có người còn coi đây là bản viết lại, hoặc cái kết khác của Xứ sở diệu kỳ tàn bạo và chốn tận cùng thế giới.

Nhiều độc giả trên Bookmeter cũng tràn đầy hoài niệm khi đọc sách mới. Một bộ phận độc giả cuồng nhiệt Murakami đã lớn lên gần như cùng với tác giả, người ra mắt cuốn sách đầu tiên, Lắng nghe gió hát, vào năm 1979. Thế nên, họ dường như đồng cảm với các nhân vật nam của Murakami - những người mang tâm trạng bơ phờ và bối rối của thế hệ khi tìm tới với những thế giới, xã hội xa lạ, kỳ ảo.

Một số người lại phàn nàn về những người phụ nữ trong tiểu thuyết. "Murakami không cho độc giả đủ thời gian với các nhân vật nữ. Lẽ ra họ có thể là gì đó khác hơn là những người trống rỗng, tan vỡ" - như nhà phê bình Daniel Morales nhận định.

Tuy nhiên, cơ bản, các ý kiến đều đồng thuận là rất khó để nắm bắt The City and Its Uncertain Wall. "Như mọi khi với các tác phẩm của Murakami, tôi không bao giờ hiểu chúng. Nhưng tôi chìm đắm trong bầu không khí này và đọc tới hết. Dù vậy, sự bối rối này vẫn được nhìn nhận một cách tích cực" - một độc giả viết. Còn một người khác nhận xét: "Như thường lệ, tôi không thật sự hiểu cuốn sách". Riêng một độc giả lần đầu đọc Murakami thì rõ ràng là hoang mang nhiều hơn: "Sách quá dài. Suy nghĩ của tôi là: Cái gì đây, thật khó để hiểu. Nhưng dù sao thì tôi cũng đọc hết. Tôi nghĩ tôi sẽ thử một cuốn khác của ông".

Đọc Murakami thế nào?

Haruki Murakami là tác giả còn sống bán chạy nhất ở Nhật Bản. Ông bắt đầu viết ở tuổi 30 và trở thành hiện tượng văn học vào năm 1987 khi cuốn tiểu thuyết thứ 5, Rừng Nauy, ra mắt công chúng. Sự pha trộn giữa những câu chuyện hiện thực và mơ màng đã lôi kéo một lượng lớn người hâm mộ cuồng nhiệt với Murakami và tên ông thường nổi lên như ứng cử viên hàng đầu cho giải Nobel Văn học.

Tuy nhiên, với những người chưa quen thuộc với Murakami, tờ Guardian đã đưa ra một số gợi ý để họ không bị chìm trong những câu chuyện của Murakami - vốn có thể đi từ một chú mèo mất tích tới những tình tiết giật gân nhưng cũng đầy suy ngẫm về tình yêu.

Đầu tiên, tiểu thuyết của Murakami có thể được chia - dù hơi thô thiển - thành kỳ ảo và hiện thực (nhưng phần nhiều sách của ông cũng nằm giữa 2 thái cực này). Để bắt đầu, hãy chọn Rừng Nauy dù nó thiếu đi sự kỳ lạ của một thế giới khác - vốn là đặc trưng trong phần lớn tác phẩm của Murakami. Cuốn sách này là hồi ức giản dị về tình yêu tuổi trẻ. Hạ cánh trên một đường băng ở Đức, người dẫn chuyện Toru Watanabe sững lại khi nghe thấy ca khúc của The Beatles, đưa ông về với những ngày học đại học và mối tình sóng gió với 2 cô gái. Hoài cổ và ngọt ngào, Rừng Nauy là tiểu thuyết dễ tiếp cận nhất của Murakami và cũng là cuốn đưa ông thành siêu sao ở Nhật Bản cũng như trên thế giới.

Nhưng nếu tìm một cuốn duy nhất đọc mà có thể thâu tóm văn phong của Murakami, gợi ý là hãy thử Biên niên ký chim vặn dây cót. Vội vã và muốn tìm một truyện ngắn? Đốt nhà kho và Giấc ngủ là lựa chọn hợp lý. Ở mảng hồi ký thì có Tôi nói gì khi nói về chạy bộ. Muốn chạy dài hơi thì chọn 1Q84. Thích suy ngẫm hơn thì thử Người tình Sputnik còn tìm kiếm một tác phẩm chạm tới mức kiệt tác thì phải nhắc tới Kafka bên bờ biển.

Bản thân Murakami, với cuốn The City and Its Uncertain Walls, cho thấy điều ông muốn gửi tới độc giả là thông điệp: "Trong thời đại mà xã hội đang trải qua những thay đổi chóng mặt, việc ở lại bên trong bức tường hay đi sang phía bên kia của bức tường trở thành vấn đề quan trọng hơn bao giờ hết". Bức tường này có thể nằm giữa ý thức và vô thức, thực và phi thực hay những bức tường vật lý ngăn cách xã hội như từng tồn tại trong lịch sử.

Để có thể bước qua ranh giới, "ta phải vắt kiệt sức lực của mình", như ông nói. Nhìn chung, dù sách có nhiều điều kỳ lạ và những mặt tối, hãy nhớ rằng, cơ bản nó là câu chuyện tích cực. "Tôi nghĩ các câu chuyện phải là tích cực" - ông nhấn mạnh thêm.

Rõ ràng, không dễ để các độc giả nói chung hiểu được The City and Its Uncertain Walls. Chính Murakami cũng phải mất 4 thập kỷ, đặc biệt là quãng thời gian dài chỉ ở nhà do Covid-19, để trau dồi khả năng diễn đạt, nghiền ngẫm các tầng ý thức và hoàn chỉnh câu chuyện.

"Giờ đây tôi đã ở khoảng giữa tuổi 70, tôi không biết mình còn có thể viết được bao nhiêu cuốn sách nữa. Tôi cảm thấy rất mạnh mẽ rằng mình phải viết câu chuyện này" - ông chia sẻ.

Thế nên, bất chấp tâm trạng mơ hồ của phần đa độc giả trước The City and Its Uncertain Walls, đây có thể là tác phẩm đạt đến độ chín nhất của Murakami từ trước tới nay. Còn ban giám khảo Nobel Văn học nghĩ gì? Họ chưa bao giờ chia sẻ điều đó với công chúng!