Phan Khôi: Như một “lão nông”

Những ngày ở nhà quê với vợ con, Thầy tôi cũng thích làm các việc lao động nhẹ. Ông bảo tôi ra vườn cùng nhổ cỏ, tưới rau. Ông đặc biệt thích ăn canh rau má, nên cứ vài ngày lại cầm rổ đi nhổ những bụi rau má mọc dại ở bờ tre, bờ ruộng, bờ mương. Ông nói rau má tuy đắng nhưng là một vị thuốc bổ. Đôi khi ông giắt một nắm lạt tre vào lưng quần rồi đi buộc lại những chỗ hàng rào bị hư hỏng. Những lúc đó trông ông không khác gì một lão nông. Có lẽ ít ai biết rằng ông rất thạo vót nan và đan lát. Chính tay ông đã đan nhiều thứ đồ dùng trong nhà, như rổ, rá, thúng, mủng, và dạy tôi học nghề này. Nhiều lúc Thầy tôi tự tay cuốc đất, làm vườn. Lần ấy ông trồng mít, loại mít ướt thấp cây nhỏ trái nhưng rất ngon, ông rất thích ăn nên xin giống về trồng. Chỉ thương là, đến khi cây mít lớn và bói lứa trái đầu, thì Thầy tôi lại không được nếm thử vì phải đi Hà Nội, để rồi xa nhà liền một mạch 9 năm trời.

Thầy tôi sống với gia đình không nhiều. Quanh năm suốt tháng ông lăn lộn với nghề báo ở đâu đó rất xa, chủ yếu ở các thành phố lớn. Mỗi khi ông về nhà, căn nhà trên, là nơi kê giường và bàn làm việc của ông cùng thư viện, như có một luồng sinh khí. Rèm cửa được chống lên để lấy ánh sáng, thư viện được quét dọn, người này người nọ lui tới, và tất nhiên, chúng tôi lại có dịp được nghe ông quở trách về những lỗi lầm. Chính là nhờ ông mà chúng tôi học hành siêng năng, ham lao động, biết lễ nghĩa. Hàng xóm láng giềng, kể cả những người cấy rẽ, nể sợ ông chứ không oán trách ông, bởi vì ông chỉ quan tâm đến tư cách của họ, chứ không để ý tới chuyện chia hoa lợi.

Ông đối xử với người nghèo rất có tình có nghĩa, nên tuy họ ít có dịp gần ông nhưng lại rất nể trọng ông. Ở quê tôi có lệ: mỗi khi có đám giỗ thì người ở vai dưới phải biếu người ở vai trên một suất cỗ, trong đó phải có một miếng thịt lợn ngon. Tôi nhớ có lần ông nói với người đi biếu rằng: “Nhà chú không đủ ăn, đem miếng thịt này về cho mấy đứa nhỏ, cứ coi như tui đã nhận rồi”.