Gian lận thi cử - Phải chống từ gốc

(Thethaovanhoa.vn) - Tròn một năm kể từ thời điểm Quốc hội thảo luận đánh giá bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội trong Kỳ họp thứ 7 (vào các ngày 30 và 31/5/2019), vấn đề gian lận thi cử lại nóng lên với câu hỏi: Chúng ta đang chống từ gốc hay từ ngọn?

Tuyên án 12 bị cáo trong vụ gian lận điểm thi tại Sơn La

Sáng 29/5, sau 6 ngày xét xử sơ thẩm và 2 ngày nghị án (từ 21-29/5), Tòa án nhân dân tỉnh Sơn La đã tuyên án đối với 12 bị cáo trong vụ án gian lận điểm trong Kỳ thi Trung học phổ thông Quốc gia 2018 tại tỉnh Sơn La.

Các phiên tòa xét xử những vụ án gian lận thi cử ở Sơn La (tuyên án ngày 29/5/2020), ở Hòa Bình (tuyên án ngày 21/5/2020) và trước đó ở Hà Giang (tuyên án ngày 25/10/2019) cho thấy việc “chống bệnh từ ngọn” là cần nhưng chưa đủ.

Nỗi trăn trở cách đây 365 ngày

Ngày 30 và ngày 31/5/2019, trong phiên thảo luận đánh giá bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2018 tại Kỳ họp thứ 7 của Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phùng Xuân Nhạ đã giải trình về các vụ gian lận trong Kỳ thi Trung học phổ thông (THPT) quốc gia.

• Vụ gian lận điểm thi tại Sơn La: Phiên tòa tiếp tục phần tranh tụng
• Vụ gian lận điểm thi tại Sơn La: Tiếp tục xét hỏi các bị cáo

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ nhận trách nhiệm về việc các phần mềm chấm thi trắc nghiệm vẫn còn lỗ hổng kỹ thuật, công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo tại một số địa phương chưa sâu sát.

Bộ trưởng cũng chỉ ra sự sai phạm ở cấp địa phương: Ban Chỉ đạo thi của một số địa phương chưa thực hiện đầy đủ vai trò chỉ đạo, tổ chức thi ở địa phương mình, còn để xảy ra sai phạm; công tác lựa chọn cán bộ tham gia tổ chức thi (nhất là ở khâu chấm thi) ở một số địa phương còn chưa chặt chẽ, chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về phẩm chất và năng lực, thậm chí suy thoái biến chất, cấu kết với nhau để cắt xén hoặc vô hiệu hóa quy trình đã được quy định cụ thể để thực hiện hành vi gian lận nâng điểm thi cho thí sinh.

Tại phiên thảo luận, nhiều đại biểu đặt vấn đề về những bất cập của Kỳ thi THPT quốc gia, đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo xem xét đánh giá tác động của việc gộp hai kỳ thi làm một.

Đại biểu Thái Trường Giang (đoàn Cà Mau) đề nghị giao quyền tự chủ cho các trường đại học để họ có quyền tổ chức thi xét tuyển cũng như chịu trách nhiệm về sản phẩm đầu vào và đầu ra của trường mình.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung (đoàn Thái Bình) cũng nêu rõ, việc tích hợp hai kỳ thi trong một mà với hai mục đích hoàn toàn khác nhau thì sẽ xảy ra nhiều hệ lụy khó lường, nên để các trường đại học chủ động trong tuyển sinh. Đại biểu Thu Dung đề xuất: “Đối với xét tốt nghiệp (THPT), nên chăng các địa phương chỉ xét mà có thể không cần phải thi, còn các kỳ thi đại học thì để các trường đại học tổ chức thi”.

Từ năm 2015, Bộ Giáo dục và Đào tạo ghép hai kỳ thi tốt nghiệp THPT và thi đại học làm một - tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT và sử dụng kết quả của kỳ thi này để tuyển sinh đại học.

Giáo sư Phan Thanh Bình, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội, nêu rõ: "Chúng ta vẫn nói là (Kỳ thi THPT quốc gia) đáp ứng hai yêu cầu, nhưng tôi cho rằng thi THPT là để công nhận tốt nghiệp của các em sau 12 năm học; chuyện tuyển sinh đại học là việc của các trường đại học, tùy theo yêu cầu, theo đặc thù của mình mà có cách tuyển phù hợp. Chúng ta lấy kết quả thi phổ thông rồi “đắp” vào đại học thì sẽ khó vì thi phổ thông là để đánh giá đa số. Trong khi đó, tuyển sinh đại học là tuyển những em có năng lực phù hợp với từng ngành nghề. Tự chủ đại học có liên quan việc tự chủ tuyển sinh là như vậy".

Tiến sĩ Đỗ Thị Ngọc Quyên, chuyên gia độc lập về lĩnh vực khảo thí, phân tích: Theo lý thuyết khảo thí, tùy vào mục đích và tính chất của đánh giá mà đề thi có thể là một trong hai dạng quy chiếu nhóm chuẩn (norm-referenced) hoặc quy chiếu tiêu chí (criteria-referenced). Về bản chất, kỳ thi tốt nghiệp THPT không nhằm so sánh năng lực hay kiến thức của các thí sinh với nhau, mà chỉ đánh giá thí sinh có đạt hay không đạt một ngưỡng chuẩn, nên đây là kỳ thi thuộc dạng quy chiếu tiêu chí.

Trong khi đó, kỳ thi tuyển sinh đại học với mục đích đánh giá sự khác biệt về năng lực, kiến thức của thí sinh để tuyển chọn đầu vào các trường đại học, đòi hỏi tính phân loại cao, đây là đánh giá quy chiếu nhóm chuẩn.

Do tính chất và mục đích của hai kỳ thi này khác nhau, việc ghép chúng vào một bài thi là khiên cưỡng và có thể gây ra nhiều hệ lụy.

Hơn hai tháng tới chúng ta yên tâm được chưa?

Ngày 8/5, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chính thức công bố Quy chế tuyển sinh Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2020 (từ ngày 8/8 đến ngày 11/08/2020). Theo đó, về cơ bản, phương án tuyển sinh vẫn giữ ổn định như trong giai đoạn 2017-2020. Tuy nhiên, quy chế năm nay cũng có điều chỉnh một số điểm về kỹ thuật để khắc phục những bất cập của quy chế tuyển sinh năm 2019.

Chánh Thanh tra Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Đức Cường cho biết, điểm mới của công tác thanh tra năm nay là ngoài lực lượng của bộ và sở, sẽ có thêm lực lượng thanh tra tỉnh, công việc của các đoàn sẽ được thực hiện trên nguyên tắc tránh trùng lặp nhưng vẫn đảm bảo hiệu lực, hiệu quả hoạt động.

Tuy nhiên, theo chính một số giáo viên THPT, quy chế thi tốt nghiệp THPT năm 2020 hoàn toàn không còn vai trò coi thi, chấm thi trắc nghiệm của trường đại học. Năm 2019, việc chấm thi trắc nghiệm do các trường đại học chủ trì, nhưng năm nay việc này được giao hoàn toàn cho sở giáo dục và đào tạo ở các tỉnh, thành phố.

Hiệu trưởng Trường THPT Quảng Xương 1 (thành phố Thanh Hóa) Lê Văn Dị nêu ý kiến, ít nhất, Bộ Giáo dục và Đào tạo phải cử một lực lượng giám sát nhất định, không nên khoán trắng cho các địa phương tổ chức thì mới đảm bảo được tính nghiêm túc, minh bạch, khách quan của kỳ thi. Theo ông, các Hội đồng thi càng ở vùng sâu, vùng xa càng dễ có tâm lý nới tay, sẽ không công bằng cho học sinh giữa các địa phương.

Hiệu trường Trường THCS-THPT Marie Curie (Hà Nội) Nguyễn Xuân Khang cho biết, kỳ thi năm nay nhằm mục đích xét tốt nghiệp THPT (không gọi là Kỳ thi THPT quốc gia như mọi năm), song do nhiều trường đại học hủy phương án tuyển sinh riêng nên các cơ sở giáo dục đại học vẫn chủ yếu lấy kết quả này để tuyển sinh. Như vậy, bản chất của kỳ thi này vẫn là “hai trong một”như các năm trước. Theo ông, các thành phố lớn năm nào cũng tổ chức thi bài bản, nghiêm túc, nhưng liệu các địa phương, vùng miền khác có đảm bảo sự nghiêm minh hay không.

Việc tăng cường lực lượng thanh tra của UBND tỉnh tại các điểm thi ở địa phương bị coi là ít tác dụng vì đó là “thanh tra nội bộ”, “đóng cửa bảo nhau”.

Chống gian lận từ gốc

Sáng 29/5, sau 6 ngày xét xử sơ thẩm và 2 ngày nghị án (từ 21-29/5), Tòa án nhân dân tỉnh Sơn La đã tuyên án đối với 12 bị cáo trong vụ gian lận điểm ở Kỳ thi THPT quốc gia 2018 tại tỉnh Sơn La. Theo đó, bị cáo Lò Văn Huynh (nguyên Trưởng phòng Phòng Khảo thí và Quản lý chất lượng giáo dục, Sở Giáo dục và Đào tạo Sơn La) bị tuyên phạt 21 năm tù; bị cáo Nguyễn Thị Hồng Nga (nguyên chuyên viên Phòng Khảo thí và Quản lý chất lượng, Sở Giáo dục và Đào tạo Sơn La) - 19 năm 6 tháng tù; bị cáo Cầm Thị Bun Sọn (nguyên Phó Trưởng phòng Phòng Chính trị tư tưởng, Sở Giáo dục và Đào tạo Sơn La) - 10 năm tù; bị cáo Trần Xuân Yến (nguyên Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Sơn La) - 9 năm tù…

Trước đó, sáng 21/5, sau một tuần xét xử và 4 ngày nghị án, Tòa án nhân dân tỉnh Hòa Bình tuyên án đối với 15 bị cáo trong vụ án gian lận điểm trong Kỳ thi THPT quốc gia 2018 tại tỉnh Hòa Bình. Theo đó, bị cáo Nguyễn Quang Vinh (nguyên Trưởng phòng Phòng Khảo thí và Quản lý chất lượng giáo dục, Sở Giáo dục và Đào tạo Hòa Bình) bị tuyên phạt 8 năm tù; bị cáo Đỗ Mạnh Tuấn (nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc nội trú huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình) - 10 năm tù; bị cáo Khương Ngọc Chất (nguyên Trường phòng Phòng An ninh chính trị nội bộ, Công an tỉnh Hòa Bình) - 6 năm tù…

Không thể phủ nhận rằng các bản án nghiêm khắc, công minh, đúng người đúng tội trong hai vụ xét xử vừa qua có tính rắn đe, cảnh tỉnh, làm chùn tay những đối tượng còn nuôi ý định lợi dụng kẽ hở trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2020 để trục lợi.

Tuy nhiên, việc chữa bệnh từ ngọn như vậy vẫn chưa đủ, chưa triệt để.

Trong các vụ gian lận thi cử trắng trợn ở Hà Giang, Sơn La và Hòa Bình… pháp luật chưa chạm đến những ông bố, bà mẹ của các thí sinh được nâng điểm. Họ là đồng phạm của các đối tượng vi phạm pháp luật, người đưa hối lộ, thậm chí là “chủ mưu”, người có động lực phạm tội mạnh mẽ nhất. Thế nhưng khó khăn lắm tòa án mới “mời” được một số ít trong đó đến làm “nhân chứng”.

Trước tòa và trước dư luận, họ tỏ thái độ “ngạc nhiên” về việc điểm thi của con họ bị sửa đổi. Trơ trẽn hơn, một số vị còn lớn tiếng cho rằng con cái họ “bị nâng điểm” là nhằm mục đích bôi nhọ uy tín của họ.

Pháp luật cũng như dư luận đều gượng nhẹ đối với các thí sinh được nâng điểm, sợ các em “bị tổn thương” mặc dù đây mới chính là đối tượng thụ hưởng mọi thành quả gian dối, cướp mất cơ hội chính đáng của những người bạn cùng trang lứa, tiến thân không bằng năng lực của mình mà nhờ đồng tiền của bố mẹ.

Giải pháp căn bản nhất để chống lại sự gian dối trong thi cử là gì? Bên cạnh việc phải truy được sự liên quan trực tiếp của những người chạy điểm và gắn trách nhiệm đối với đối tượng thụ hưởng từ sự nâng điểm thì chúng ta phải tạo ra một môi trường học đường, cụ thể là giảng đường đại học lành mạnh. Trong đó, sự gian lận sẽ tự lụi tàn mà chưa cần đến bàn tay của pháp luật.

Nếu thí sinh được nâng điểm không có đủ nghị lực, lòng tự trọng để chối bỏ thành quả chẳng phải do mình tạo ra, thì các em này cũng không thể dùng điểm giả nhằm bù đắp năng lực thực sự cần thiết để có thể tiếp thu kiến thức ở những cơ sở giáo dục đại học nghiêm túc, minh bạch.

Chúng ta có quyền nghi ngờ chất lượng thực sự ở những trường “đỉnh” với điểm xét tuyển đầu vào là 29, 30 điểm (cho 3 môn thi) mà vẫn dung nạp, đào tạo và cho ra trường các “thủ khoa” với điểm thật trong Kỳ thi THPT quốc gia gần như toàn điểm liệt (0 điểm).

Không một thí sinh nào trong số 82 trường hợp được nâng điểm ở Kỳ thi THPT quốc gia  năm 2018 tại Hà Giang, Hòa Bình, Sơn La (kể cả khi tổng số điểm được nâng cho ba môn thi vượt quá con số 28, 29 ở một thí sinh) gây hoài nghi ở cơ sở giáo dục đại học. Điều này hoàn toàn không bình thường.

Nếu chúng ta không triệt tiêu được một khâu tối quan trọng trong mối quan hệ cung – cầu, đó là nhu cầu chạy điểm, thì việc chống gian lận thi cử sẽ vô cùng khó khăn.

Có cầu, ắt có cung. Những người liên quan đến các khâu tổ chức thi, chấm thi, giám sát phải có bản lĩnh cao cường mới trụ được trước quyết tâm “cho con vào trường A, trường B bằng mọi giá” từ phía một số bậc làm cha làm mẹ.

Đại biểu Quốc hội Phan Viết Lượng, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng Quốc hội, phân tích rằng cái giá 1 tỷ đồng cho một trường hợp chạy điểm thi THPT quốc gia năm 2018 ở Sơn La là “không đắt lắm”.

Cái giá “không đắt” này bao hàm cả việc lấy điểm giả để vào trường đại học danh giá nhằm tạo bàn đạp cho sự tiến thân vào một vị trí màu mỡ tại địa phương sau khi tốt nghiệp.

Chống gian lận thi cử phải làm từ gốc là như vậy!.

Trần Quang Vinh/TTXVN